رشد ۷۶ درصدی کتاب‌های دینی در سال جاری/ علاقه مخاطبان به کدام موضوعات دینی است؟

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) ـ  «بخوان به نام پرور‌دگارت که جهان را آفرید. همان خدایی که انسان را از خون بسته به وجود آورد. بخوان که پروردگارت از همه بزرگوارتر است. همان پروردگاری که به وسیله قلم تعلیم داد.» بدین ترتیب نقطه‌ی آغاز رسالت و دعوت اسلامی بر مبنای خواندن و مطالعه شکل گرفت و اعجاز اسلام، قرآن و راه رسیدن به آن مطالعه و تدبر در آن بود.

تاریخ هیچ تمدنی خالی از کتاب و کتابت نبوده ‌است، همه فرهنگ‌ها با کتاب آغاز می‌شوند و با کتاب رشد می‌کنند. در این میان آیین مقدس اسلام بیشترین بهره را از کتاب برده‌ است، چرا که پیامبر عظیم‌الشأن اسلام رسالتش را با فرمان «خواندن» از سوی خداوند آغاز می‌کند و در همین فرهنگ مقدس است که خداوند منان به قلم سوگند یاد می‌کند و معجزه‌ آخرین فرستاده‌اش را یک کتاب قرار داده‌ است. اسلام آغاز رسالت قرآنی‌اش را با قلم شروع می‌کند و ارزشی که قلم و تعلیم و تربیت در قرآن دارد بر کسی پوشیده نیست‌. در بعضی از روایات و احادیث از کتابخانه به عنوان بوستان نام برده شده و توصیه شده است که علم را با نوشتن و کتابت در بند کنید و زیباترین تعبیر‌، اطلاق عنوان کتاب به قرآن است. «والکتاب المبین» و این تعبیر نشانگر ارزش و اهمیت کتاب و نوشتار است، ارزش خواندن و مطالعه در صدر اسلام به حدی بود که در پایان جنگ بدر که تعداد زیادی از مشرکین به اسارت مسلمانان در آمدند، اعلام شد که هر یک از مشرکین اگر فدیه بپردازد یا به 10 نفر از مسلمانان سواد خواندن و نوشتن را بیاموزد آزاد خواهد شد. از اهمیت علم و مطالعه در اسلام، آن هم بدترین شرایط جنگ خبر می‌دهد، تا آن جا که اسلام سواد و مطالعه را با مصالح کلی خود حتی در شرایط جنگی یکی می‌داند. حال در چنین دینی که مطالعه تا این میزان اهمیت دارد باید دید نشر کتب دینی و مذهبی چه کمکی می‌تواند به اعتلای فرهنگ دینی در جامعه بکند و اساسا وضعیت نشر کتاب‌های دینی در جامعه ما چگونه است؟

پیش‌تر بر اساس آمار منتشر شده از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران؛ اعلام شد که در بهار سال 1401 تولید کتاب در مقایسه با مدت زمان مشابه رشد 52 درصدی داشت. در بهار سال 1401 در مجموع 26 هزار و 366 عنوان کتاب شامل 18 هزار و 239 تالیفی و 8 هزار و 126 عنوان کتاب ترجمه در کشور منتشر شده است؛ در‌حالی‌که بهار سال گذشته تعداد عنوان‌های منتشر شده 17 هزار و 370 عنوان بود.

به اعتبار آمار‌های بانک اطلاعاتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، مقایسه وضعیت چاپ نخست در سه ماهه نخست سال جاری از انتشار 16 هزار و 191 عنوان کتاب حکایت دارد که به معنای رشد 46 درصدی این شاخص در مقایسه با سه ماه نخست بهار سال قبل است. در این مدت 11 هزار و 5 عنوان چاپ نخست نتیجه عملکرد ناشران فعال است.

حال در این میان اگر بخواهیم نگاهی به سهم بازار کتاب‌های دین داشته باشیم بر اساس آمار منتشر شده توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، دو هزار و 338  عنوان کتاب در بهار 1401 منتشر شده که با توجه به چاپ هزار و 330 عنوان کتاب در بهار سال گذشته رشد 76 درصدی داشته است. حوزه دین با اختصاص 9 درصد سهم از بازار نشر ایران در رتبه پنجم قرار گرفته است.

وضعیت نشر موضوع «دین اسلام» در بازار کتاب ایران
به اعتبار آمار‌های بانک اطلاعاتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، در زیر شاخه «سیره پیامبر و امامان و تاریخ اسلام» 406 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 346 عنوان کتاب تالیف و 60  عنوان کتاب ترجمه بوده است. همچنین 286 عنوان کتاب چاپ اولی و 120 عنوان کتاب تجدید چاپی داشته ایم. در این بخش مشاهده می‌شود که غلبه با آثار تالیفی است. اما در حوزه «کلام و عقاید» 404  عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 360 عنوان تالیف، 44 عنوان ترجمه، 293 عنوان چاپ اول و 111 عنوان تجدید چاپ است. در زیر شاخه «فقه و اصول» 304 عنوان کتاب  به چاپ رسیده که بر اساس این آمار 284 عنوان کتاب تالیف، 20 عنوان ترجمه،  248 عنوان چاپ اول و 56 عنوان تجدید چاپ بوده است. در زیر شاخه «آداب و رسوم مسلمانان، ادعیه و اوراد» 184 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 150 عنوان تالیف، 34 عنوان ترجمه، 129 عنوان کتاب چاپ اول و 55 عنوان تجدید چاپ است.

در حوزه «اخلاق اسلامی» 183 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 124 عنوان تالیف، 59 عنوان ترجمه، 129 عنوان چاپ اول و 59 عنوان تجدید چاپ است. در زیر شاخه «حدیث» 87 عنوان کتاب منتشر شده که بر اساس این آمار 60 عنوان کتاب تالیف،27 عنوان ترجمه،  42 عنوان چاپ اول و 45 عنوان تجدید چاپ بوده است. در زیر شاخه «تصوف و عرفان» 80 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 70 عنوان تالیف، 10 عنوان ترجمه، 46 عنوان کتاب چاپ اول و 34 عنوان تجدید چاپ است.

سایر موضوعات دین اسلام نیز یکی دیگر از زیرشاخه هاست که در آن 72 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 66 عنوان تالیف، 6 عنوان ترجمه،  48 عنوان چاپ اول و 24 عنوان تجدید چاپ است. در موضوع «فرق و مذاهب اسلامی» نیز 56  عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 49 عنوان تالیف، 7 عنوان ترجمه،33  عنوان چاپ اول و 23 عنوان تجدید چاپ است.

سهم موضوعات حوزه «علوم قرآنی»
در حوزه «علوم و مطالعات قرآنی» 186 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 172 عنوان تالیف، 14 عنوان ترجمه، 152 عنوان چاپ اول و  34 عنوان تجدید چاپ است. در زیر شاخه «تفاسیر» 114 عنوان کتاب منتشر شده که بر اساس این آمار 95 عنوان کتاب تالیف، 19 عنوان ترجمه، 74 عنوان چاپ اول و 40 عنوان تجدید چاپ بوده است. در زیر شاخه «متن قرآن کریم» 22 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 12 عنوان تالیف، 10 عنوان ترجمه، 18 عنوان کتاب چاپ اول و 4 عنوان تجدید چاپ است. در این بخش مشاهده می‌شود که سهم «علوم و مطالعات قرآنی» از این بازار 58 درصد، تفاسیر 35 درصد و قرآن کریم هفت درصد است.

سهم موضوعات حوزه «سایر ادیان»
در حوزه «ادیان دیگر» 136 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 58 عنوان تالیف، 78 عنوان ترجمه، 58  عنوان چاپ اول و  73 عنوان تجدید چاپ است. در زیر شاخه «مسیحیت» 91 عنوان کتاب منتشر شده که بر اساس این آمار 28 عنوان کتاب تالیف، 63 عنوان ترجمه،  54 عنوان چاپ اول و 37 عنوان تجدید چاپ بوده است. در زیر شاخه «الهیات طبیعی» 13 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 6 عنوان تالیف، 7 عنوان ترجمه، 10 عنوان کتاب چاپ اول و 8 عنوان تجدید چاپ است. در این بخش مشاهده می شود که سهم «سایر ادیان» از این بازار 57 درصد، مسیحیت 38 درصد و الهیات طبیعی پنج درصد است.

با نگاهی به میزان تولیدات در موضوعات مختلف حوزه دین مشاهده می‌شود که «سیره پیامبر و امامان و تاریخ اسلام» بیشترین سهم دربازار کتاب دین را به خود اختصاص داده است و همچنان یکی از موضوعات مورد علاقه مخاطبان ایرانی است چراکه در میان سایر موضوعات دینی نیازمند تخصص کمتری است و مخاطبات عامه را نیز شامل می‌شود.